نقش داده در بهبود مدیریت آب

در چهارمین کافه دیتا مشهد که با ارائه دکتر کامران داودی، استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی همراه بود، به نقش داده در بهبود مدیریت آب پرداخته شد. فناوری‎های داده‎محور وظیفه ایجاد یک جریان توسعه‎ایی در جامعه را برعهده دارند. بنابراین استفاده درست و کاربردی از داده و اطلاعات در موضوعات مختلف می‎تواند زمینه‎ساز خلق موقعیت‎های بکر و جدیدی شود. داده‎ها می‎توانند بسیاری از مسائل و مشکلات شهری را شناسایی کنند و با کمک مدل‎سازی راهکارهای موثری را ارائه دهند.

آنچه در ۳ جلسه گذشته کافه دیتا مشهد گذشت؟

کافه دیتای مشهد از اردیبهشت‎ماه با هدف ایجاد جریانی برای توسعه و هوشمندسازی شهر مشهد آغاز به کار کرد. در اولّین جلسه کافه دیتا که در اردیبهشت ماه برگزار گردید دکتر محمدرضا اکبرزاده رئیس قطب علمی رایانش نرم دانشگاه فردوسی درباره اهمیت علم داده(Data Science) صحبت کردند. نقشی که امروزه هوش مصنوعی در ایجاد سبک زندگی متفاوت و بهتر برای انسان‎ها برعهده دارد باعث شده تا داده و پردازش اطلاعات موقعیتی منحصربفرد پیدا کنند.

در دومین جلسه کافه دیتا مهندس جواد عامل بنیان گذار مسیریاب نشان(سازه‎های اطلاعاتی راژمان) به اهمیت داده و نحوه دسترسی به آن در مسیریاب بومی شده نشان پرداختند. همچنین ایشان به موضوع کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه علم داده اشاره کردند و از دانشگاه‎ها خواستند تا در این زمینه برنامه‎ریزی داشته باشند.

در جلسه سوم کافه دیتای مشهد، دکتر ابراهیم باقری دانشیار دانشگاه Ryerson Torento به موضوع خلاقیت و حل مسئله با ساده‎ترینشیوه‎ها پرداختند. ایشان از تجربه‎هایی که در دانشگاه داشته‎اند و استفاده از داده‎ها در جوامع اجتماعی و بکارگیری خرد جمعی برای تصمیم‎گیری‎های بهتر برای حاضرین صحبت کردند. در جلسه چهارم کافه دیتا هم آقای دکتر باقری به نقش داده در بهبود مدیریت آب پرداختند که در ادامه به بررسی موضوعات ارائه شده در این جلسه می‎پردازیم.

بررسی نقش داده در بهبود مدیریت آب در ایران

در حوزه مدیریت منابع آبی در سالیان اخیر مقالات بسیاری ارائه گردیده است، امّا هیچکدام از این مقالات وارد فاز پیاده‎سازی و اجرا نگردیده‎اند. برای اینکه بتوانیم از داده‎ها به بهترین شکل استفاده کنیم بایستی چرخه تصمیم‎سازی داده‎ها را رعایت کنیم.(مشاهده چرخه تصمیم سازی داده در شکل بالا). معمولا در اولین گام در فرآیندهای مبتنی بر داده به داده‎ورزی(استخراج داده، یکپارچه سازی داده‎ها و تمییز کردن داده) پرداخته می‎شود. سپس برروی داده‎های استخراج شده ارزیابی صورت می‎پذیرد و در نهایت به تحلیل سناریوهای مختلف پرداخته می‎شود.

برای موفقیت در علم داده بایستی از داده موثق استفاده کرد. داده موثق، داده‎ درستی است که با ابزار مناسب استخراج و در یک پایگاه داده قدرتمند ذخیره شده است. چنین داده‎ای منجر به اطلاعات مفیدی می‎شود. دسترسی همگانی به این اطلاعات مفید موجب مدیریت موفق و شفاف خواهد شد. برای نیاز سنجی و شناخت کمبودها در حوزه آب نیاز است تا به واقعیت‎ها دسترسی پیدا کرد و نمودار بالا از واقعیت‎ها، داده‎ها را استخراج کرد. با پردازش برروی داده‎های استخراج شده به اطلاعات و دانش رسید. دانش می‎تواند موجب ایجاد یک خرد جمعی شود که این خرد جمعی نیازها را به مسئولین اجرایی نشان خواهد داد.

همانطور که در شکل مقابل مشاهده می شود، یک مدیریت داده معتبر دارای سه گام زیر است:

• سنجش و پایش
• داده‎پردازی
  • بازبینی داده
  • داده‎گردانی
  • ذخیره و بازیابی داده
• تحلیل‎گری
• افزایش توان تصمیم‎گیری

مدیریت داده‎محور منابع آبی

آب یک کالای عمومی، حیاتی و غیرقابل جایگزینی است. در خراسان(شمالی، رضوی و جنوبی) آب یک گلوگاه حیاتی و استراتژیک محسوب می‎شود. دشت مشهد با شدیدترین کم‎آبی در سالیان اخیر دست و پنجه نرم می‎کند. این درحالی است که استفاده از تکنولوژی‎های مدرن در مدیریت منابع آبی به شدت مورد غفلت قرار گرفته است. در چنین شرایطی نقش داده در مدیریت منابع آبی غیرقابل انکار می‎باشد.

در ۴ دهه آینده بطور متوسط دمای هوا بیش از ۴ درجه سانتی‎گراد در جهان افزایش خواهد یافت. از دیگرسو، جمعیت زیاد، رشد شهرها و تغییرات شدید اقلیمی موجب شده تا مدیریت منابع آبی به شدت مورد توجه قرار گیرد. در حال حاضر برای حل مشکلات در حوزه آب، نیازمند یک نگاه عمیق به مسائل پیش‎رو هستیم. مدیریت داده مبنامحور، علم محور و خردورز در کنار جامعیت در تصمیم‎گیری با کمک کلان‎داده‎ها می‎تواند راهگشای مشکلات آبی در کشور باشد.

البتّه در این راستا بایستی هماهنگی بین نهادهای مختلف(حاکمیتی و مردم‎نهاد) بوجود آید. در مورد آب ما چندان با کمبود داده مواجه نیستیم. بلکه مشکل اصلی در مدیریت منابع آبی تصمیمات سطح بالا و کشوری است. برای حل معضلات آبی در ایران، بایستی تصمیمات بصورت محلی گرفته شود و هر منطقه براساس شرایط خود اقدامات مورد نیاز را انجام دهد. از همین‎رو بایستی رابطه بین مردم و دولت تقویت شود. مردم در جریان وضعیت و واقعیت‎ها باشند. به‎صورت آنلاین داده و اطلاعات در اختیار مردم قرار گیرد تا آنها بتوانند خود به تحلیل شرایط موجود بپردازند. آب را نبایستی به صورت دولتی مدیریت کرد بلکه بایستی تصمیم‎سازی را براساس عقل و اجماع و داده‎های موجود به کنشگران محلی سپرد.

سامانه‎های هوشمند تصمیم‎گیری ابزاری برای مدیریت آب

برای تقویت نقش داده در بهبود مدیریت آب در ایران می‎توان به طراحی یک سامانه هوشمند تصمیم‎یار پرداخت تا به کمک آن به یک نگاه جامع و کاربردی در حوزه مدیریت منابع آبی دست یافت. هم‎اکنون روش‎های سنتی دیگر پاسخگو جامعه روبه‎رشد ایران نمی‎باشد. برای علمی شدن مدیریت داده محور منابع آبی اجرای مراحل زیر ضروری است:

• جمع‎آوری داده‎های کافی و موثق
• شناسایی مدل‎های عامل‎محور
• اجرای مدل‎های مناسب براساس سناریوهای مختلف
• وجود یک سامانه پشتیبانی برای تصمیم‎سازی و تصمیم‎گیری
• توجه به همه مسائل کنشگران(کشاورزان، مصرف کنندگان، صنعتگران، دولت، منابع آبی، محیط زیست و…)
• تخصیص آب به نحو شایسته
• داشت برنامه برای مدیریت آب در شرایط بحرانی

با کمک داده می‎توان یک شبکه ارتباطی در جامعه برای سیاست‎ورزی در زمینه آب ایجاد کرد. داده پنجره ما به واقعیت است. با ترکیب واقعیت و علم می‎توان در هرکاری موفق شد. همچنین با دانستن ماهیت و وضعیت مسائل می‎توان تصمیمات درست و به موقع گرفت.