نزذیک به دو دهه است که دولت‌ها و سازمان‌های مرتبط، خدمات الکترونیک خود را بر بستر اینترنت به مردم ارائه می‌دهند. صحبت از هوشمندسازی دولت باعث شده شده است تا مفهوم دولت هوشمند به صورت گسترده مطرح شود. برای دولت هوشمند یک تعریف جامع که همه آن را قبول داشته باشند وجود ندارد. در این پست می‌خواهیم بررسی کنیم یک دولت باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد تا بتوانیم آن را اسمارت(Smart) بدانیم.
تعریف دولت هوشمند
به موازات فناوری‌های جدید، از دولت‌ها نیز انتظار می‌رود تا بتوانند خدمات دولتی را با سرعتی بالا و به همراه بهترین کیفیت ارائه دهند. وجود فناوری‌های ذخیره‌سازی ابری، شبکه‌های اجتماعی و داده‌های حجیم باعث شده است تا امکان توسعه پایدار برای دولت‌ها به سادگی فراهم شود. یک دولت هوشمند با استفاده خلاقانه از فناوری‌های نوظهور سعی می‌کند تا فرآیندهای مختلف را چابک‌تر و انعطاف‌پذیرتر به سرانجام برساند. در چنین حکومتی، افراد جامعه امکان شخصی‌سازی و تعامل بیشتر در فعالیت‌های خود را خواهند یافت.
دولت الکترونیک یا دولت هوشمند؟
تفاوت بین دولت الکترونیک و دولت هوشمند بسیار ظریف است، در واقع نوع نگرش در این دو نوع دولت بسیار متفاوت است. در دولت الکترونیک تنها استفاده از ابزارهای الکترونیکی برای تسریع در امور مدنظر دولتمردان قرار می‌گیرد. در حالی که در یک دولت هوشمند سعی می‌شود تا تمامی زیرساخت‌های اساسی از یک هوشمندی ذاتی برخوردار شوند. می‌توان گفت که یک دولت هوشمند قطعا یک دولت الکترونیک است، دولتی که در آن تمامی خدمات از طریق ارتباطات دیجیتالی صورت می‌پذیرد.
Lجایگاه حکمرانی هوشمند در شهرهای آینده
ابعاد مختلف در یک دولت هوشمند
یک دولت برای این که بتواند به حداکثر کارآیی برسد نیاز دارد تا ابعاد مختلفی را مدنظر قرار دهد. ابعاد یک دولت هوشمند عبارتند از:
- مدیریت و رهبری هوشمند
- زیرساخت و فناوری هوشمند
- تعامل هوشمند
- خدمات هوشمند
- محیط هوشمند
- امنیت هوشمند
اهداف هوشمندسازی در دولت‌ها
اهداف دولت اسمارت
هوشمندسازی دارای تعاریف مختلفی می‌باشد. به همین دلیل می‌توان هوشمندسازی در یک دولت را به اشکال مختلفی تعریف کرد و بالطبع اهداف متفاوتی نیز برای آن متصوّر شد. اهداف کلی در یک دولت هوشمند عبارتند از:
- افزایش مشارکت شهروندان در حوزه های مختلف مدیریتی و نظارتی
- جمع‌آوری اطلاعات مکان محور و تصمیم سازی بر اساس این اطلاعات
- پردازش داده‌های حجیم و ایجاد مدل‌های جدید کسب و کاری
- تسهیل نوآوری و قابلیت رقابت‌پذیری در سطح کلان
- اشتراک‌گذاری اطلاعات و یکپارچه‌ساز پایگاه داده‌ها به منظور شفافیت بیشتر
- حل مشکلات و محضلات اجتماعی با کمک فناوری
- ایجاد ترکیبی خلاقانه از نوآوری و فناوری‌های نوظهور در بخش‌های دولتی
عناصر مهم در هوشمندی دولت‌ها
هوشمندی، باعث می‌شود تا رفاه بصورت عادلانه در بین افراد مختلف توزیع شود. عناصر زیر به عنوان مهمترین اجزای مطرح در یک دولت هوشمند محسوب می‌شوند:
- برابری
- کارآیی
- اثربخشی
- خلاقیت
- نوآوری
- کارآفرینی
- مشارکت عمومی
- انعطاف‌پذیری
- پذیرش تغییرات
- درک صحیح از فناوری
- یکپارچگی
- شهروند مداری
- مبتنی بر شواهد عمل کردن
- پایدار بودن در شرایط مختلف
یک دولت هوشمند را می‌توان دولتی خدمت محور، پیشرفته، مسئولیت‌پذیر، پاسخگو و شفاف دانست.
خدمات مورد انتظار از یک دولت الکترونیک در ایران
هوشمندسازی و دولت الکترونیک در ایران
از سال ۹۳ که با دستور ریاست جمهوری اسلامی ایران، طرح دولت همراه به تمامی سازمان‌ها ابلاغ شد، آموزش استفاده از دولت الکترونیکی به عموم افراد جامعه به صورت فراگیر شروع شد. در همین راستا کارت ملی هوشمند به عنوان مهمترین ابزار در اجرای این طرح که به کمک آن تجمیع اطلاعات یک فرد امکان پذیر می‌شود، به عموم مردم واگذار شد.
یک دولت الکترونیکی می‌تواند رضایتمندی مردم را به خود افزایش دهد. در درگاه ملی خدماتدولت هوشمند می‌توان سرویس‌های زیر را به صورت آنلاین و بر بستر وب دریافت کرد:
- گزارشات شهروندی
- استعلام بیمه‌نامه
- جستجوی پزشک
- پرداخت قبوض
- استعلام قیمت دارو
- خدمات بورسی
- استفاده از سرویس‌های پستی
- بهره‌مند شدن از خدمات مختلف شهری
- آگاهی از شرایط هواپیماها و مسیرهای ارتباطی
- حمایت از پایان‌نامه های دانشجویی
- دسترسی آزاد به اطلاعات و…
مزایای دولت هوشمند
ایجاد یک دولت اسمارت مزایای مختلفی را برای ارکان دولت، سازمان‌های دولتی و جامعه در پی خواهد داشت. این مزایا عبارتند از:
- کاهش هزینه‌های دولت
- امکان بوجود آمدن شهرهای هوشمند
- کاهش فساد اداری و بهبود شفافیت در جامعه
- افزایش کیفیت زندگی مردم و بهبود کارآیی در نهادهای مختلف
- امکان سرمایه‌گذاری های جدید در حوزه‌های نوآورانه
- دسترسی آزاد به اطلاعات و بهبود تعاملات
- ارائه خدمات آنلاین در هر زمان و مکانی
دولت الکترونیک یک نیاز عمومی در تمامی جوامع در حال توسعه است که بایستی زیرساخت‌های آن مورد توجه قرار گیرد. ایجاد قوانین لازم برای تدوین فرآیندهای هوشمندسازی می‌تواند یک گام مهم در ایجاد یک دولت هوشمند باشد. دولتی که بتواند با شفافیت امور اداره کشور را به پیش ببرد و مردم با امید بیشتری تلاش کنند تا کشورشان به توسعه‌ی پایدار دست یابد.
